Tác hại của rác thải y tế khi không được xử lý đúng cách

Trong thời đại công nghiệp hóa và đô thị hóa hiện nay, chúng ta thường nghe nhiều về những vấn đề môi trường như ô nhiễm không khí, ô nhiễm nước, rác thải nhựa, nhưng ít người chú ý đến một nguồn ô nhiễm tiềm ẩn vô cùng nguy hiểm: rác thải y tế. Rác thải y tế, với đặc thù chứa các chất lây nhiễm, hóa chất độc hại và vật liệu sắc nhọn, nếu không được xử lý đúng cách, không chỉ gây ra ô nhiễm môi trường mà còn tiềm ẩn vô số nguy cơ với sức khỏe con người. Bài viết này BlueSky Việt Nam sẽ đi sâu vào phân tích tác hại của rác thải y tế khi không được xử lý đúng cách, cũng như gợi ý một số hướng khắc phục.

Rác thải y tế bao gồm tất cả các chất thải phát sinh từ quá trình chăm sóc sức khỏe, khám chữa bệnh và nghiên cứu y học. Điều này bao gồm kim tiêm, ống tiêm, bông băng, gạc, hóa chất, thuốc hết hạn, mẫu bệnh phẩm, dụng cụ phẫu thuật dùng một lần, ống nghiệm, chai lọ, và nhiều loại vật liệu khác. Điểm đặc biệt của rác thải y tế so với rác thải thông thường là mức độ nguy hại cao, do chứa vi sinh vật gây bệnh, hóa chất độc hại và các vật liệu sắc nhọn có thể gây thương tích.

Khi rác thải y tế không được xử lý đúng cách, tức là không được phân loại, thu gom, vận chuyển và tiêu hủy theo quy định, tác hại của nó lên môi trường tự nhiên là vô cùng nghiêm trọng. Đầu tiên, hãy xét đến nguy cơ ô nhiễm đất và nước. Rác thải y tế, đặc biệt là các mẫu bệnh phẩm, kim tiêm, ống tiêm đã qua sử dụng, nếu bị thải ra môi trường, có thể mang theo các vi khuẩn, virus, nấm gây bệnh và các chất lây nhiễm khác. Khi những chất này thấm vào đất, chúng có thể tiêu diệt vi sinh vật có lợi, làm giảm độ màu mỡ của đất, ảnh hưởng đến cây trồng và hệ sinh thái. Nếu rác thải y tế bị xả thẳng ra nguồn nước, các vi sinh vật gây bệnh có thể lây lan, đe dọa nguồn nước uống của con người và các loài động thực vật thủy sinh. Hơn nữa, việc nước rỉ từ những bãi chôn lấp rác y tế không đảm bảo có thể mang theo hóa chất, kim loại nặng, kháng sinh, thuốc trừ sâu từ các vật liệu y tế đặc biệt, gây ô nhiễm nước ngầm, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe cộng đồng. Vậy nên rất cần có các thùng rác y tế chuyên dụng để thu gom rác ngay từ nguồn.

Một vấn đề không kém phần nghiêm trọng là ô nhiễm không khí. Khi rác thải y tế không được xử lý đúng cách, một số cơ sở có thể đốt rác bừa bãi ở nhiệt độ không đủ cao và không có hệ thống lọc khí, khiến khí thải chứa dioxin, furan và các chất độc hại khác phát tán vào không khí. Dioxin là một trong những chất độc hại nhất, có khả năng gây ung thư, dị tật bẩm sinh và ảnh hưởng đến hệ thống nội tiết của con người. Việc hít phải không khí ô nhiễm từ quá trình đốt rác y tế thiếu kiểm soát gây ra các bệnh về hô hấp, da liễu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Ngoài vấn đề ô nhiễm môi trường, rác thải y tế không được xử lý đúng cách còn gây ra nguy cơ lây lan bệnh tật. Các vật liệu y tế đã tiếp xúc với máu, dịch cơ thể, mẫu bệnh phẩm của bệnh nhân bị các bệnh truyền nhiễm như HIV/AIDS, viêm gan B, viêm gan C, lao phổi, nếu bị bỏ lung tung ra môi trường sẽ là nguồn lây nhiễm cực kỳ nguy hiểm. Kim tiêm, ống tiêm và lưỡi dao mổ sắc nhọn nếu bị người thu gom rác hoặc trẻ em vô tình tiếp xúc, có thể gây chích, cắt vào da, từ đó truyền bệnh lây nhiễm. Đây là mối nguy đặc biệt đáng quan ngại ở các nước đang phát triển, nơi việc quản lý rác thải y tế còn nhiều bất cập.

Không chỉ gây hại cho con người, rác thải y tế còn có thể gây ảnh hưởng xấu đến động vật và đa dạng sinh học. Khi các hóa chất, kháng sinh, kim loại nặng từ rác thải y tế thấm vào môi trường, chúng có thể tích lũy trong cơ thể động vật, gây ngộ độc, rối loạn nội tiết, suy giảm khả năng sinh sản. Sự suy giảm đa dạng sinh học và chất lượng môi trường sống của động vật hoang dã là hệ quả tất yếu, kéo theo mất cân bằng hệ sinh thái.

Ngoài ra, rác thải y tế không được xử lý đúng cách còn tạo điều kiện cho côn trùng và động vật gặm nhấm phát triển. Những bãi rác chứa rác thải y tế có thể trở thành nơi sinh sôi của ruồi, muỗi, chuột, dẫn đến nguy cơ bùng phát các dịch bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết, sốt rét, dịch hạch. Môi trường xung quanh các bãi rác y tế trở nên mất vệ sinh, ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt của cộng đồng dân cư gần đó.

Tác hại của rác thải y tế không chỉ dừng lại ở môi trường và sức khỏe. Về mặt kinh tế – xã hội, rác thải y tế gây thiệt hại lớn do chi phí xử lý hậu quả, chi phí y tế cho việc điều trị các bệnh liên quan đến ô nhiễm, chi phí phục hồi môi trường bị tổn hại. Ngoài ra, nó còn làm giảm giá trị bất động sản, du lịch, thương mại tại các khu vực bị ô nhiễm, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế địa phương.

Việc giải quyết vấn đề này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, cộng đồng, cơ sở y tế và ngành công nghiệp xử lý rác thải. Trước hết, cần hoàn thiện khung pháp lý, ban hành các quy định rõ ràng và chế tài nghiêm minh đối với các cơ sở vi phạm. Chính phủ cần đầu tư vào cơ sở hạ tầng xử lý rác thải y tế, bao gồm lò đốt nhiệt độ cao, công nghệ xử lý hóa học, vi sóng hay hấp nhiệt, đảm bảo tiêu diệt vi khuẩn, virus và chất độc hại một cách triệt để.

Giáo dục và nâng cao nhận thức cũng là yếu tố then chốt. Nhân viên y tế cần được đào tạo để hiểu rõ tầm quan trọng của việc phân loại rác thải tại nguồn, đảm bảo rác thải nguy hại được tách biệt và xử lý riêng. Cộng đồng cần hiểu rõ tác hại của rác thải y tế, tích cực tham gia giám sát và báo cáo các hành vi vi phạm, để chính quyền địa phương kịp thời can thiệp.

Công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý rác thải y tế. Việc áp dụng công nghệ thông tin để quản lý, giám sát quá trình thu gom, vận chuyển và xử lý rác y tế giúp tăng tính minh bạch, nâng cao hiệu quả quản lý. Ngoài ra, hợp tác quốc tế cho phép chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ, nguồn lực giữa các quốc gia, đưa ra các giải pháp hiện đại và bền vững hơn.

Việc kiểm soát chặt chẽ nguồn phát sinh rác thải y tế, khuyến khích sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường trong các cơ sở y tế, giảm thiểu lượng rác thải ngay từ đầu cũng là một hướng đi hiệu quả. Thay vì chỉ tập trung vào xử lý cuối cùng, chúng ta nên chú trọng vào giảm thiểu, tái sử dụng và tìm kiếm các vật liệu an toàn.

Rác thải y tế không được xử lý đúng cách là một mối nguy hại tiềm ẩn đối với môi trường, sức khỏe con người và hệ sinh thái. Để giải quyết vấn đề này, cần có cách tiếp cận toàn diện, kết hợp giữa pháp luật, công nghệ, giáo dục và hợp tác quốc tế. Khi đó, chúng ta mới có thể kỳ vọng vào một tương lai trong lành, an toàn và bền vững hơn, nơi rác thải y tế không còn là nỗi lo thường trực trong cuộc sống hiện đại.