Vấn đề quản lý rác thải tại Việt Nam

Trong bối cảnh hiện nay, vấn đề quản lý rác thải đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Sự gia tăng không ngừng của lượng rác thải sinh hoạt và công nghiệp đặt ra những thách thức lớn cho môi trường sống và sức khỏe cộng đồng. Việc quản lý rác thải không chỉ giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường  mà còn góp phần vào việc bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên và hướng tới một tương lai bền vững.

I. Khái niệm quản lý rác thải

Rác thải được hiểu là các vật liệu thừa ra từ hoạt động sản xuất và sinh hoạt của con người, bao gồm chất rắn, chất lỏng, chất khí hoặc chất thải phóng xạ. Quản lý rác thải là quá trình thu gom, vận chuyển, xử lý, tái chế, loại bỏ hoặc thẩm tra các vật liệu chất thải này. Mục tiêu của quản lý rác thải là giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, sức khỏe con người và cải thiện tính mỹ quan của môi trường sống.

Rác thải có thể được phân loại thành nhiều loại khác nhau dựa trên nguồn gốc và tính chất của chúng:

• Rác thải sinh hoạt: Bao gồm rác thải từ hoạt động hàng ngày của hộ gia đình như thức ăn thừa, vỏ trái cây, giấy, nhựa…
• Rác thải công nghiệp: Phát sinh từ các hoạt động sản xuất công nghiệp, bao gồm chất thải nguy hại và không nguy hại.
• Rác thải y tế: Bao gồm chất thải từ các cơ sở y tế như bệnh viện, phòng khám, v.v., có thể chứa các chất nguy hại cần được xử lý cẩn thận.
• Rác thải xây dựng: Gồm các chất thải từ quá trình xây dựng, sửa chữa, phá dỡ các công trình.

II. Thực trạng quản lý rác thải

Việt Nam đang đối mặt với những thách thức lớn trong việc quản lý rác thải do sự gia tăng nhanh chóng của dân số đô thị và sự phát triển kinh tế. Tỷ lệ thu gom rác ở các trung tâm thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh có thể lên tới 85-90%, tuy nhiên, ở nông thôn, con số này giảm xuống chỉ còn 40-55%. Điều này cho thấy sự chênh lệch lớn trong việc tiếp cận dịch vụ thu gom rác giữa các khu vực.

Một vấn đề nổi bật khác là phương pháp xử lý rác thải chủ yếu ở Việt Nam vẫn là chôn lấp, chiếm khoảng 71% tổng lượng rác thải được xử lý. Phương pháp này không chỉ chiếm dụng diện tích đất lớn mà còn tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường do rò rỉ chất thải, ảnh hưởng đến nguồn nước ngầm và môi trường xung quanh. Tình trạng thiếu bãi chôn lấp hợp vệ sinh và nhà máy xử lý rác thải cũng là một thách thức đáng kể. Các cơ sở xử lý rác thải hiện có không đủ để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng, dẫn đến việc rác thải không được xử lý triệt để và gây ra ô nhiễm môi trường.

Ngoài ra, việc đốt rác công khai vẫn còn diễn ra ở một số khu vực, gây ra ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Lượng rác thải sinh hoạt phát sinh ở Việt Nam hiện nay khoảng 25,5 triệu tấn/năm, với lượng rác thải đô thị khoảng 38.000 tấn/ngày và rác thải nông thôn khoảng 32.000 tấn/ngày. Sự gia tăng không ngừng của lượng rác thải đặt ra áp lực lớn lên hệ thống quản lý rác thải hiện tại.

Trong bối cảnh đó, việc nâng cao hiệu quả quản lý rác thải và tìm kiếm các giải pháp bền vững trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Điều này đòi hỏi sự chung tay của cả chính phủ, doanh nghiệp và người dân trong việc thay đổi thói quen, áp dụng công nghệ mới và cải thiện cơ sở hạ tầng.

II. Các phương pháp quản lý rác thải hiện đại

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã bắt đầu áp dụng một số phương pháp quản lý rác thải hiện đại nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và cải thiện hiệu quả xử lý rác thải. Các phương pháp này bao gồm:

• Tái chế: Phương pháp này tập trung vào việc chuyển đổi rác thải thành sản phẩm mới, giảm nhu cầu sử dụng nguyên liệu thô và giảm lượng rác thải cần xử lý.
• Tái sử dụng: Khuyến khích sử dụng lại các sản phẩm hoặc vật liệu mà không cần qua quá trình tái chế, giúp kéo dài vòng đời của sản phẩm và giảm lượng rác thải.
• Ủ phân: Biến đổi chất thải hữu cơ thành phân bón thông qua quá trình phân hủy sinh học, giúp cung cấp dinh dưỡng cho đất và giảm lượng rác thải hữu cơ.
• Đốt cháy: Sử dụng nhiệt độ cao để đốt cháy rác thải, giảm thể tích rác thải và tạo ra năng lượng. Tuy nhiên, phương pháp này cần được kiểm soát chặt chẽ để hạn chế ô nhiễm không khí.
• Bãi chôn lấp: Là phương pháp truyền thống nhưng vẫn được sử dụng, đặc biệt là ở các khu vực nông thôn. Việc quản lý bãi chôn lấp cần được cải thiện để tránh ô nhiễm môi trường.
• Xử lý bằng vi sinh vật: Sử dụng vi sinh vật để phân hủy hoặc hấp thụ chất ô nhiễm trong rác thải, giúp làm sạch môi trường.
• Xử lý bằng phương pháp hóa học: Áp dụng các phản ứng hóa học để chuyển đổi chất thải nguy hại thành dạng ít độc hại hơn hoặc vô hại.
• Nhiệt động lực học: Phân hủy chất thải hữu cơ ở nhiệt độ cao trong môi trường không có oxy, tạo ra năng lượng và sản phẩm có giá trị như than hoạt tính.

Các phương pháp trên đều có ưu và nhược điểm riêng, và việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào loại rác thải, điều kiện kinh tế – xã hội và hệ thống hạ tầng hiện có. Việt Nam đang từng bước phát triển ngành công nghiệp tái chế chất thải chính quy và hiện đại, ứng dụng công nghệ 4.0, và khuyến khích phát triển các mô hình, cơ sở xử lý rác thải hiện đại.

III. Giải pháp quản lý rác thải tại Việt Nam

Quản lý rác thải ở Việt Nam hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức, từ việc thu gom không đồng đều giữa các khu vực đô thị và nông thôn, đến việc thiếu cơ sở hạ tầng xử lý rác thải hiện đại. Tình trạng ô nhiễm do rác thải gây ra đang là một vấn đề cấp bách cần được giải quyết, không chỉ vì môi trường sống mà còn vì sức khỏe cộng đồng.

• Nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chiến dịch giáo dục để nâng cao nhận thức về tác động của rác thải đến môi trường và sức khỏe, cũng như lợi ích của việc phân loại và tái chế rác thải.
• Phân loại rác thải tại nguồn: Khuyến khích và hỗ trợ người dân phân loại rác thải ngay tại hộ gia đình, qua đó giảm áp lực lên hệ thống xử lý rác thải và tăng hiệu quả tái chế. Một trong những cách thức đơn giản là sử dụng song song từ hai đến ba thùng rác nhựa và thùng rác công cộng thân thiện với môi trường ngay tại điểm tập kết rác thải để người dân có thể tự phân loại.
• Cải thiện cơ sở hạ tầng: Đầu tư vào việc xây dựng và nâng cấp cơ sở hạ tầng xử lý rác thải, bao gồm việc mở rộng các nhà máy tái chế và xây dựng các bãi chôn lấp đạt chuẩn môi trường.
• Áp dụng công nghệ mới: Tìm kiếm và triển khai các công nghệ xử lý rác thải tiên tiến, giúp giảm thiểu ô nhiễm và tạo ra năng lượng từ rác thải.
• Chính sách hỗ trợ: Chính phủ cần ban hành các chính sách hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho các doanh nghiệp và tổ chức không chính phủ (NGO) hoạt động trong lĩnh vực quản lý rác thải.
• Hợp tác quốc tế: Mở rộng hợp tác với các tổ chức quốc tế để học hỏi kinh nghiệm và áp dụng các mô hình quản lý rác thải thành công từ các quốc gia khác.

Bằng cách thực hiện các giải pháp trên, Việt Nam có thể tiến tới một hệ thống quản lý rác thải bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân. Hãy cùng Bluesky Việt Nam góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia và toàn cầu.